Koronavirüs vaka ve ölüm sayıları pek çok ülkede yeni rekorlar kırarken, pandemiyle mücadelede etkin rol üstlenmemekle eleştirilen Birleşmiş Milletler'e (BM) bağlı Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) kendi iç toplantılarının ses kayıtları medyaya sızdı.
ABD merkezli The Associated Press (AP) haber ajansının ele geçirdiği ocak-nisan dönemi ses kayıtlarına göre, kurumun en yetkili bilim insanları, başından beri ülkelerin yanlış politikaları yüzünden küresel felakete gidildiğine dair tespitlerde bulunmuş.
DSÖ yetkilileri, bazı ülkelerin yaklaşımının 'virüsü incelemek için talihsiz bir laboratuvar' ve neyin işe yaradığını görmek için 'ölümcül korkunçlukta' bir fırsat oluşturduğundan söz etmiş.
Kurumun en büyük bağışçılarından olan Japonya, Fransa ve Britanya'nın üst üste yanlış uygulamalara gitmesini ele alan DSÖ yetkilileri, bu durumu kamuoyuyla paylaşmaktan kaçınmış.
Pandemiyle baş edemeyen Başkan Donald Trump'ın ABD'yi üyelikten çıkarmasıyla büyük bir gücün üyeliğini kaybeden DSÖ'nün üye ülkeler üzerinde herhangi bir dayatma ve yaptırım gücü bulunmuyor. Kurum, kamuoyu önünde hiçbir ülkenin yaklaşımını eleştirmeme, tersine hükümetlerin çabalarını övme, uyarı ve eleştirileri ise kapalı kapılar ardındaki görüşmelerde iletme politikası güdüyor.
Nitekim 11 Mart'taki basın toplantısında hangi ülkelerin yeterince şey yapmadığını DSÖ'nün söylemek isteyip istemediğine dair soruya DSÖ Sağlık Acil Durum Programı Yönetici Direktörü Dr. Michael Ryan'ın yanıtı şöyleydi:
"Bu sorunun cevabı, hangi ülkeler olduğunu sizin bildiğinizdir. DSÖ, kamusal tartışmalarda etkileşimde bulunmaz veya üye devletlerimizi kamuoyunun önünde eleştirmez. Yapmaya çalıştığımız şey, üye ülkelerimizle yapıcı şekilde çalışmaktır."
Üye ülkelerin talebi üzerine pandemiye müdahaleyi yönetme şekliyle ilgili bağımsız bir komisyonun incelemesinden geçecek olacak DSÖ'yü etkinliği onaylanacak aşıların küresel dağıtımını ve özellikle yoksul ülkelerin bunlara adil erişimini sağlamak gibi kritik bir görev daha bekliyor.
AP'nin kamuoyunu bilgilendiren açıklamalarla gizli ses kayıtları arasında yaptığı kıyasların ana hatları şöyle:
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus aralık ayında salgının başladığı ülke olan Çin'in Devlet Başkanı Şi Cinping ile ocak ayında görüşme gerçekleştirdi, ama şubat ayına gelindiğinde salgınla ilgili yeterli bilgi hala yoktu.
Sağlık Acil Durum Programı'nın teknik yöneticisi Maria Van Kerkhove, kurumun içinde, koronavirüse karşı neyin işe yaradığı ve neyin yaramadığını söyleyecek kadar bilginin ellerinde olmadığından yakınıyordu.
Buna rağmen Tedros, basın toplantısında "Çin, virüsü yavaşlatacak pek çok iyi iş yapıyor, gerçekler ortada" dedi.
Yine şubatta koronavirüs pozitif yolcuları olan Diamond Princess gemisinin Japonya'nın Yokohama limanında karantinaya alınmasının ardından, Ryan, gazetecilere 'olayı büyütmemelerini' telkin etti, ama gemideki vaka sayısı bir gecede iki katına çıktı.
Kurum içi toplantıda ise yetkililerin müdahalesinin yetersizliğinden ötürü bu duruma şaşmamak gerektiğinden söz eden Ryan, az sayıda epidemiyoloji uzmanının görevlendirildiğini, gemide bir gecede vaka sayısının ikiye katlanmasının bir şeylerin yanlış yönetildiği anlamına geldiğini söyledi.
DSÖ'nün Akut Olaylar Yönetim Ekibinin başındaki Dr. Thomas Grein, Japon yetkililerden işe yarar bilgi alamadıklarından yakındı.
DSÖ'nün olayın vehametinin ve daha da kötüye gittiğinin farkında olmasına rağmen, yetkili bilim insanları, durumun Kovid-19 bulaşma kalıplarını anlamaya yardımcı olacağından söz etti.
Ryan "Virüsün doğal tarihini incelemek açısından talihsiz ama yararlı bir fırsat" dedi.
Günler sonra gemiye çıkan Japon salgın uzmanı Dr. Kentaro Iwata, müdahalenin tümüyle kaotik olduğunu belirtti.
Hemen adından DSÖ'den dünyanın Çin dışında kalan bilinen Kovid-19 vakalarının yarısından fazlasının Diamond Princess'de bulunduğunu açıkladı.
Georgetown Üniversitesi'nde DSÖ Halk Sağlığı Hukuku ve İnsan Hakları İşbirliği Merkezi Direktörü Lawrence Gostin, bu gidişatı "O yolcu gemisinde, işlerin fena halde ters gittiği ve DSÖ'nün bir şeyler söylemesi gerektiği çok açıktı. Ülkelerin yaptığı şey düpedüz yanlışsa, DSÖ'nün bunu söylemesine ihtiyacımız var" sözleriyle eleştirdi.
Tedros 26 Şubat'ta "Karşı karşıya olduğumuz en büyük meydan okumalardan biri, virüsten etkilenen ülkelerin pek çoğunun hala DSÖ ile veri paylaşmaması" dedi.
Şubat ve martta Güney Kore, Singapur, İran gibi yerlerde baş gösteren salgının İtalya'ya sıçramasıyla Avrupa merkez haline geldi. Bu sırada kurum içi toplantılarda DSÖ yetkilileri Avrupalı üye ülkelerden bilgi gelmemesinden yakınıyordu. Grein, DSÖ'nün sarmal salgınlar hakkında daha fazla ayrıntı alma çabalarının 'olağanüstü şekilde başarısızlığa uğradığını' söyledi.
Buna rağmen 8 Mart'ta Tedros "İtalya hükümeti ile halkı koronavirüsün yayılmasını yavaşlatmak ve hem kendi ülkelerini hem de dünyayı korumak için cesur adımlar atıyor" diye tweetledi.
Bundan 3 gün sonra nihayet Kovid-19'un pandemi olduğunu ilan eden Tedros, pandemi ilanını kısmen ülkelerin 'endişe verici düzeyde eylemsizliğnden ötürü' yapmak zorunda kaldıklarını söyledi, ama bu ülkelerin adını vermedi.
Georgetown Üniversitesi'nden Gostin'e göreyse "DSÖ'nün ülkelerin yeterli veriyi paylaşmadığını kamuoyuna açıklama yükümlülüğünün olması gerekir. Bir ülke hayati önemdeki epidemiyolojik veya biyolojik bilgiyi sağlamıyorsa, o zaman DSÖ ve dünya bir salgında körlemesine uçuyor demektir ve bunun böyle olmaması gerekir."
Yine kurum içi toplantılarda DSÖ, Batı ülkelerinin kıt bulunan pandemiyle mücadele malzemelerini stoklamasından yakındı.
Meslektaşlarına "Dün Fransa'da tüm malzemelere el konulduğu ve kişisel koruyucu ekipmanlara erişimimizi kaybettiğimiz korkunç bir durum yaşadık" diyen Ryan, DSÖ'nün benzer durumlardan kaçınmak için ülkelere ve şirketlere baskı yapması gerektiğini söyledi.
Mart ayında Avrupa çapında sosyal mesafe kuralları benimsenir ve insanların biraraya gelmeleri yasaklanırken, Ryan bir ülkenin bu önlemleri almadığına dikkat çekti: Britanya.
"Avrupa'da tek bir spor etkinliği düzenlenmezken, İngiliz Premier Lig'de tüm maçlar aynen devam ediyor" diyen Ryan, Britanya'nın baş halk sağlığı yetkilisinin kamuoyuna sürü bağışıklığı peşinde olduklarını söylemesine de "sorunlu strateji" tepkisini gösterdi.
"Bunun gerçekleşmesi için yüz binlerce ve milyonlarca yaşlı insan enfekte olacak ve çok fazla ölüm olacak" diyen Ryan, yine de küresel olarak Kovid-19 ile mücadelede farklı yaklaşımların, DSÖ'nün en iyi neyin işe yaradığını belgelemesine izin verecek büyük bir ekolojik çalışma sunabileceğini söyleyerek ekledi:
"Bazı yönlerden ölümcül korkunçlukta, ama gerçeklik bu."
